Geen heldere regels: wanneer is een plek een dorp?
In dit artikel:
In Nederland bepaalt niet één landelijke definitie of een plek een dorp is; dat besluit ligt bij gemeenten via de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG). Dat leidt tot merkwaardige verschillen in praktijk: een pakket naar Persingen (bij Nijmegen) mag de naam Persingen op het adres hebben, terwijl hetzelfde naar Zwolle bij Groenlo officieel onder Groenlo valt. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gebruikt zelf geen term ‘dorp’, maar werkt met begrippen als woonplaats, wijk en buurt.
Gemeenteraden bepaalden welke kernen de status van woonplaats kregen. Winterswijk gaf ook kleine buurtschappen als Miste en Corle die status, zo legt Bert Timpert (gemeente Winterswijk) uit. In andere gemeenten bleef registratie uit, ondanks dat bewoners zich als dorp voelen. Roy te Boome, voorzitter van de Contactgroep Zwolle, zegt hierover: “We zijn absoluut een dorp.” Zwolle bij Groenlo heeft vier straten, zo’n 95 inwoners en een dorpsschool als sociaal hart, maar geen officiële plaatsnaambord. Persingen daarentegen heeft 38 huizen, circa 85 inwoners, een eeuwenoud kerkje met toren en wél een plaatsnaambord — mede historisch bepaald: vroeger was Persingen groter, maar overstromingen in de 18e en 19e eeuw vernielden veel van het dorp, aldus Hans Maas van de stichting Behoud Kerkje van Persingen.
Historici benadrukken dat kenmerken zoals een kerk of dorpshuis traditioneel helpen een plek als dorp te herkennen. Pieter Hoogenraad noemt de kerk als vaak bepalend, terwijl landschapshistoricus Peter Bijvank voorbeelden als Driedorp (bij Nijkerk) aanhaalt: een naam en zelfs een kerk betekenen niet automatisch erkenning; Driedorp had vroeger zelfs een eigen treinstation maar werd uiteindelijk niet als woonplaats geregistreerd. Zulke beslissingen lijken soms te berusten op bestuurlijke of toevallige overwegingen in plaats van op een eenduidig historisch criterium.
Onderzoekers zoals Marlies Meijer (Wageningen Universiteit) stellen dat het gevoel van samenhang — mensen die voor elkaar zorgen, samen activiteiten organiseren en zich verbonden voelen — vaak belangrijker is dan harde cijfers zoals inwoneraantal. In Gelderland registreert het CBS 335 officiële woonplaatsen; daarnaast bestaan er honderden buurtschappen met vaak opvallende namen (bijv. Engeland, Californië, Trutjeshoek). De conclusie: of iets een ‘dorp’ is, hangt evenveel van bestuurlijke registratie en historie af als van het gemeenschapsgevoel van de bewoners.